تکه های پنهان مؤلف | نگاهی به مستند به دنبال نازارین

مستند به دنبال نازارین ساخته ی  خاویر اسپادا بیش تر از آن که به فیلم برجسته­ ی بونوئل، کارگردان مطرح اسپانیایی بپردازد، از خلال واکاوی پشت صحنه ­ها و مدارک مربوط به این فیلم، هویت مولفش را بازسازی می­ کند. پس از صحنه ­های آغازین در فیلم ­خانه­ ی اسپانیایی و مشاهده­ ی حلقه­ ی باقی­ مانده­ ی این فیلم، ما براساس عکس ­هایی که بونوئل از لوکشین­ های مورد نظرش گرفته بوده، قدم به قدم این مکان ­ها را از ابتدا تا انتهای فیلم پی می­ گیریم. کارگردان عکس­ های قدیمی را با وضعیت کنونی هر یک از آن مکان­ ها مطابقت می ­دهد و  در هر بخش از مصاحبه ­هایی که با  پسر بونوئل، دست­ اندر کاران فیلمش از جمله بازیگران، فیلم­بردار، فیلم نامه­ نویس، کارشناسان هنری و نسل جدید کارگردانان داشته استفاده می ­کند. اسپادا بخش­ های مخفی از تفکرات، علایق و باورهای بونوئل را از میان این گفت ­و گوها، بیان خاطرات و در برخی مواقع با استفاده از صدای ضبط شده ­ی خودش برای ما ترسیم می­کند. هدف این مستند تحلیل مختصر شخصیت این کارگردان فقید است. این که او چگونه به خلق یک صحنه از تصویر یک خیابان خالی می­ رسیده و یا چگونه برداشت خودش را از مذهبی که در ذهن دارد، ارائه می ­داده. اخلاق حرف ه­ای و شخصی­ اش، اسپانیای تاریخی ای که دوست داشته تا تجسم ببخشد، هوش و خلاقیت هنری ­اش، باورها و اعتقاداتش که روی مرز باریک باور و عدم باور حضور خداوند قرار داشته و ... در زمانی اندک برای ما بازگو می­شوند. در کنار تمام این­ ها رابطه ­ی تنگاتنگ نازارین و مولفش برملا می­ شود. این که تنها بونوئل می ­توانسته فیلم نامه­ ی ژان کلود را آن­ طور که در ذهن دارد، پیاده کند و فیلمی بسازد پر از دقایق فکر شده و بدون هنرپردازی­ های بیهوده. همین­ ها باعث شده که نازارین هنوز که هنوز است یکی از بهترین پایان­بندی­ های تاریخ سینما را داشته باشد و بونوئل بتواند در میان کارگردانان شاخص سینما جایگاه خود را در اختیار داشته باشد.

پی نوشت: این مطلب پیش تر در شماره ی ۴۴۰ هفته نامه ی جهان سینما به چاپ رسیده است.

آئورلیانو و ماهی های طلایی اش | نگاهی به مستند گابو

مستند گابو: خلق  گابریل گارسیا مارکز ساخته ­ی جاستین وبستر و محصول سال2015 است. این فیلم به بررسی زندگی گابریل گارسیا مارکز نویسنده­ ی شهیر کلمبیایی می ­پردازد. سیر روایت از کودکی او آغاز شده و تا انتهای عمرش ادامه می ­یابد. با این این اثر یک مستند زندگی ­نامه ­ای و در برخی موارد تاریخی است اما ریتم داستان­ گوی خود را مثل کارهای مارکز از همان ابتدا پدیدآورده و تا پایان حفظ می­ کند. عکس­ ها، فیلم­ ها، صداهای ضبط شده و مصاحب ه­های انجام گرفته با خانواده، دوستان، همکاران و استفاده از بخش ­های منتخب کتاب­ هایش همه به درستی در جای خود-برای هر مقطع- قرار گرفته ­اند. آدم­ هایی که رویش اثرگذاشته­ اند را می­ شناسیم و آن­ های دیگری را که آرام ­آرام و در برهه­ های زمانی متفاوت وارد زندگی ­اش شده و خارج می­ شوند یا می­ مانند، نیز می ­بینیم.. شرایط سخت می­ گذرد و اوضاع خوب جایگزین آن می ­شود. غم­ ها و شادی­ ها، مرگ عزیزان، تولد عزیزانی دیگر همه و همه پشت هم چرخه­ ی زندگی­ اش را پیش می ­برند. ما در حین گذر از تمام این ­ها به شکل­ گیری تدریجی تفکرات مارکز و پدیدآیی دنیای نوشتاری­ اش پی می ­بریم. در انتها به وضوح می­ فهمیم که کدام شخصیت ­ها، مکان­ ها، اتفاق­ ها بن­ مایه ­ها، موضوعات و جادوها و خرافات راه خود را به میان داستان­ های او باز می­ کنند. تمام سختی­ هایی را که برای نویسنده شدن کشیده، می ­بینیم و می­ شنویم. او درباره­ ی مهم­ترین کتاب­ هایش توضیحاتی را می ­دهد و حقایقی را می ­گوید که حتی گمانش را هم نکرده بوده ­ایم. دست آخر تمام چهره­ های متفاوت و گاهی متضادش را کنار هم می­ چینیم و می­ سپاریمشان به دست فراموشی، همان­ طور که خودش سپرد و رفت.

پی نوشت: این مطلب پیش تر در شماره ی ۴۴۲ هفته نامه جهان سینما به چاپ رسیده است.

آنارشیست یا کمونیست | نگاهی به مستند به پشت سر نگاه نکن

مستند به پشت سر نگاه نکن ساخته ­ی دی.ای پنه بیکر محصول سال 1998 آمریکاست. این فیلم به بخشی از زندگی باب دیلن خواننده ­ی سرشناس آمریکایی می ­پردازد. این بخش به سال 1965 و برگزاری تور در انگلستان مربوط می ­شود. در نمای آغازین ما دیلن را می­ بینیم که در خیابانی ایستاده، نوشته­ هایی حاوی ترانه­ ی آهنگ Subterranean Homesick Blues را در دست دارد و صفحه به صفحه پیش می ­رود. در پس زمینه­ اش نیز، می­ توان آلن گینزبرگ را دید که ایستاده. هر دو پس از تمام شدن آهنگ از طرفی از کادر خارج می­شوند. کارگردان به همراه دوربینش به عنوان یک ناظر فرعی میان جمع دوستان، همکاران و آشنایان دیلن حضور دارد و پا به­ پای آن­ ها حرکت می­ کند و از خصوصی­ ترین لحظات تا عمومی ­ترینشان را ضبط می­ کند؛ زمانی که او مشغول مصاحبه است، خوش می­ گذراند، ترانه می ­نویسد، دعوا می­ کند، برای کنسرت آماده می ­شود و... همه و همه مقابل چشمان ما قرار دارند. از بهترین بخش ­ها می­ توان به مواقعی اشاره کرد که او با غریبه­ ها حرف می ­زند یا حتی بحث می­ کند و یا زمانی که با خبرنگار مجله­ ی تایم به جدل می­ پردازد. در تمام این لحظات است که دیلن، کسی است که از مستقیم حرف زدن درباره­ ی خودش طفره می ­رود، آن چه را که باید از نگرش و تفکراتش بدانیم، برایمان بروز می ­دهد. حتی بارها نیز این که او را خواننده ­ای این چنین بزرگ یا الگوی جوان ­ها می ­دانند، تعجب می­ کند و به خنده می ­افتد. این دقایق درخشان و کم­یاب را باید قدر دانست. در انتهای کار او را پس از اجرای کنسرتش در ماشین در ماشین مشاهده می­ کنیم که مدیر برنامه ­هایش بهش اطلاع می ­دهد که او را آنارشیست خطاب کرده ­اند. او می­ گوید که چرا کمونیست نه. بعد جواب خودش را می­دهد و با خنده می­ گوید که آنارشیست بودن هم چیز جالبی به نظر می­ رسد.

پی نوشت: این مطلب پیش تر در شماره ی ۴۴۱ هفته نامه ی جهان سینما به چاپ رسیده است.

موسیو هیچکاک | نگاهی به مستند هیچکاک-تروفو

 

مستند هیچکاک-تروفو ساخته ­ی کنت جونز محصول سال2015 آمریکا-فرانسه است. این اثر بر کتابی به همین نام  که مصاحبه­ های مفصل تروفو با هیچکاک پیرامون سبک فیلم­سازی  و تحلیل فیلم ­هایش را دربرمی­ گیرد، تکیه می­ کند. با استفاده از صداهای ضبط شده­ ی همان مصاحبه ­ها و گفت ­و گو با کارگردان­ های مطرحی چون اسکورسیزی، اندرسون، لینکلتر، فینچر، گِرِی و ... به بررسی آثار هیچکاک و دلایل برتری آن­ ها در نظر منتقدان و کارشناسان سینمایی می­ پردازد. هر جا که لازم باشد، کارگردان از فیلم­ های نام برده و سکانس ­های مطرح شده، بهره می­ گیرد تا هم­ پای بحث­ هایی که ذکر می ­شوند، مخاطب بتواند به صورت بصری تجزیه و تحلیلی را که انجام می­ شود،  درک کند. علاوه بر آن ­ها در برخی مواقع ما شاهد تطابق آموزش­ هایی که تروفو از فیلم­ های هیچکاک دیده، هستیم. تلاش تروفو برای شناختن و یادگیری هیچکاک باعث می­ شود که هیچکاک پس از آن دیدار و انجام مصاحبه­ ی هشت روزه، تا آخر عمر از خود بپرسد که آیا یک هنرمند بوده یا صرفاً یک سرگرمی ساز؛ سوالی که جواب درستی برای آن پیدا نمی ­شود. زیرا او هم سبک خاص خود را داشته و هم قواعد ساخت یک فیلم خوب را بهتر از هر فرد دیگری می­ دانسته.

پی نوشت: این مطلب پیش تر در شماره ی ۴۴۰ هفته نامه جهان سینما به چاپ رسیده است.