نقشِ کلام | نگاهی به تئاتر حذفیات

«کیانوش: من و شیما همدیگه رو دوست داریم چون وقتی با هم حرف می‌زنیم به هم گوش می‌دیم...(بر گوش خود می‌زند) گوش می‌دیم... خوبه دیگه.»

حذفیات چه در نگارش متن و چه در تکنیک اجرا تحت تاثیر آثار محمد یعقوبی است و مهدی ضیا چمنی به خوبی توانسته پا جای پای او بگذارد. حتی بازی مهسا غفوریان نیز کاملا بازی‌های آیدا کیخایی را برای تماشاگر تداعی می‌کند.
نمایش‌نامه آن خط ماجرا محور آثار یعقوبی را ندارد و با تکیه بر یک موقعیت و یک مقطع کوتاه، تصویر پررنگی از فاصله‌ی آدم‌ها و نسل‌ها ارائه دهد. تکرار صحنه‌ها و حذف چندباره‌ی دیالوگ‌ها و جزئیات و بیان کلیات به جای آن‌ها تاکیدی است بر چگونگی جهت‌دهی دیالوگ یا سکوت به یک مکالمه و میزان تاثیرشان بر استحکام یا گسست یک رابطه. مادر و شیما هر دو فکر می‌کنند دیگری را می‌شناسند یا درک می‌کنند اما هربار ثابت می‌شود که فاصله‌ی بین آن‌ها بسیار عمیق شده و این، درک متقابلشان را مختل می‌کند. حال آن که هر دو پر از تناقضات و حس‌های درونی بیمارگونه‌اند و تلاششان برای انکار هر کدام از این‌ها منجر به برون‌ریزی و افشای آن می‌شود؛ در نقطه‌ی اوج، هنگامی که مادر به فروپاشی محض می‌رسد، تقابل بیان و سکوت به‌شدت جلوه‌گر می‌شود. مادر ناخواسته با گفتن چیزهایی شخصی دارد آن رشته‌ی مختصر ارتباط خودش با شیما را هم پاره می‌کند و از طرفی شیما این‌بار با سکوتش قصد مخفی کردن چیزی را ندارد بلکه سکوت را به این خاطر انتخاب می‌کند که دیگر با کلام نمی‌شود چیزی را درست کرد. کیانوش هم با گفتن آن چند جمله‌ی مختصر، تعادل بین این دو را برقرار می‌سازد.

 حذفیات روایتگر نسلی است که بیش از حرف زدن نیاز به شنیده شدن و شنونده بودن دارد. نسلی که شاید سعی می‌کنند در روابط خود حد تعادل بین سکوت و بیان را حفظ کنند و نادیده گرفتن این نسل بیش از همه به ما آسیب می‌زند. چون ما به شنیده شدن توسط آن‌ها و شنونده بودن برایشان احتیاج داریم وگرنه نمی‌توانیم درکشان کنیم و تعاملی هم اگر شکل بگیرد، تعاملی ناقص و متزلزل خواهد بود.

سکوت

 

نمایش نامه ی سکوت اثر پل استر ترجمه ی  اصغر نوری توسط انتشارات نیلا در مجموعه ی  کتابِ کوچک به چاپ رسیده است. نمایشنامه ی سکوت تنها با سه شخصیت به نام های سیاه، سبز و آبی پیش می‌ رود. محوریت داستان روی تصمیمی است که سیاه گرفته و وابستگی آبی به زیرنظر داشتنِ فردِ مورد نظر. سبز فقط نقش مکتوب کننده ی وقایع را دارد. در اواخر داستان آبی وارد شده و گره ی داستان به دست او گشوده می شود.

سکوت یا Black-outs به معنای سکوت کردن روی یک موضوع یا مسئله، دومین نمایش نامه ‌ای بود که پل استر نوشت. او در مورد این کار می‌گوید:

« در حالی که غرق نوشتن رمان شهر شیشه ای بودم، یاد این نمایش نامه افتادم که چندسال پیش نوشته بودمش. حس عجیبی داشتم. نمایش نامه درباره ی همان چیزی بود که آن لحظه در حال نوشتنش بودم. دوباره نمایش نامه را خواندم. موقعیت ها و اسم ها همان بودند، گرچه به روش دیگری ظاهر شده­ بودند. بعدها رمان ارواح از این نمایش نامه بیرون آمد.»

 

پل استر نمایشنامه ی  سکوت را در سال۱۹۷۶ نوشته بود؛ زمانی که برای گذراندن زندگی در کنار سرودن شعر و نوشتن نقد، به کار ترجمه هم مشغول بود. در همان زمان بود که به تئاتر روی آورد.

نمایشنامه ی سکوت  درباره چیست؟

سیاه تصمیم به کشتن فردی گرفته بوده و آبی را برای این کار استخدام کرده و او را ملزم ساخته که یادداشت ‌ها و مشاهدات خود را در مورد آن فرد، به طور منظم برای او پست کند. فردی که آبی در یادداشت هایش به او اشاره می­ کند به شدت شبیه سیاه است. سیاه تصمیم می گیرد تا آبی را ملاقات کند و سبز باید هر آن چه را در این ملاقات اتفاق می افتد یا گفته می‌ شود، حتی سکوت را نیز مکتوب کند. روز موعود می رسد و آبی در زده و وارد می شود... .

پی نوشت: این مطلب پیش تر برای سایت نُخستان نگاشته و در این جا منتشر شده است.